ڕووداوێک بە ناوی محەمەد کەمال

د. محەمەد کەمال:

مرۆڤێك خاوه‌نی بیركردنه‌وه‌ی فه‌لسه‌فییانه‌ بێت داهێنه‌رە

چاوپێکەوتن لە سایتی پولیتیک پرێس

6/9/2020

PDF

د. محەمەد کەمال: گەڕیدەیەکی نیشتەجێ
لەبارەی کتێبی، ئەفلاتونیزمی نوێ
هەرێم عوسمان

نامەی  د. محەمەد كەمال بۆ چینەر نزار 

كاكە چێنەر

سڵاو. لەڕاستیدا دەمێكە نیازی نوسینی نامەم بۆ تۆی بەڕێز ھەیە. ھەڵبەتە پاش دامەزراندنی پەیكەرەكەشم لە ڕێگەی ھاوڕێكانەوە سوپاسم كردیت. وەكو لەپێشتریش ئەو خاڵەم ڕوونكردۆتەوە، كە من خۆم بەشایەنی ئەوە نازانم پەیكەرم بۆ بكرێت، چونكە خزمەتی گەورەی مرۆڤایەتی و گەلەكەمم نەكردووە. تەنیا ھەوڵمداوە بناغەیەك بۆ بیركردنەوەی فەلسەفییانە دابمەزرێنم و فەلسەفە فێربكەم بەكوردی بدوێت. ئەگەر بەڕێزتان ئەم ھەوڵدانەی من بە گرنگ دادەنێن، ھەڵبەتە لە گەورەیی خۆتاندایە و منیش سوپاستان دەكەم.

شایەنی باسە، دروستكردنی پەیكەرەكە ناڕەزایی لە چەند لایەنێكەوە لێكەوتەوە و ئەو ناڕەزاییانە بە منیش گەیشتن. بەڵام نەمدەزانی و ئێستاش نازانم ئەوانە ڕەخنە بوون لەوەی، كە پەیكەرەكە بۆ كەسێكی نا-شایستە كراوە یاخود لە ڕووی ھونەرییەوە كەموكورتی تێدایە. تەنانەت ھەندێك پەیكەرەكەیان نەدیبوو، پەیوەندییان بەمنەوە دەكرد و گلەییان لێدەكردم، كە من ڕێگەم بەدروستكردنی پەیكەرەكە داوە. ئەگەر ئەوان ڕەخنەكەیان پەیوەندی بە نا-شایستەبوونی منەوە ھەبێت، ئەوا دروستە و منیش لەگەڵ ئەوەدام، كە شایستەی پەیكەر نیم. بەڵام، ئەگەر ڕەخنەكەیان ھونەری بێت، ئەوا پێویستە ھونەرییانە و ھونەرمەندانە ڕەخنە لە كارە ھونەرییەكە بگرن تاكو تۆش بتوانیت وەڵامی بدەیتەوە.

بەھەرحاڵ، لە كۆتاییدا بۆم دەركەوت، كە لایەنە ناڕەزاكان لە دەربڕینی ناڕەزاییاندا فێربوون بە چاكی باسی ھیچ كارێكی ھونەری نەكەن و بەردەوام (بێ ئەوەی خۆیان پرۆژەی ھونەری و ئەدەبییان ھەبێت) نێگەتیڤانە بڕواننە كارە ھونەرییەكان و كەسانی خاوەن بەھرە و پڕ پرۆژە بخەنە بەر نەشتەری كولی ڕەخنەكانیان، كە ھیچ گەشەكردنێكی ڕۆشنبیری و ھونەری بەدوای خۆیدا ناھێنێت. گرنگ ئەوەیە ھونەرمەندی ڕەسەن لە ئاستی ئەم جۆرە ڕەخنانەدا چۆك دانەدات و توشی نائومێدی نەبێت؛ كارێك نەكات (ئەوان) بیڕوخێنن و كۆتایی بە پڕۆژەكانی بھێنن. من دووبارە سوپاست دەكەم. 

محەمەد كەمال

٧/١/٢٠١٩

بوونگه‌رایی

بوونی مرۆڤ وه‌كو هه‌موو هه‌بوویه‌كی دیكه،‌ بونیادی ئۆنتۆلۆجی و خه‌سڵه‌تی تایبه‌تمه‌ندی خۆی هه‌یه‌‌. ئه‌و تایبه‌تمه‌ندییه‌ی، جیاوازیه‌كی بنه‌ڕه‌تی له‌ نێوان ئه‌م ‌و هه‌بووه‌كاندا په‌یدا ده‌كات.
 تایبه‌تمه‌ندیه‌تی بوونی مرۆڤیش له‌ چه‌ند خاڵێكدا كۆده‌بێته‌وه‌:         
یه‌كه‌م، بوونی مرۆڤ به‌ پێچه‌وانه‌ی هه‌بووه‌كانه‌وه،‌ پێش ناوه‌ڕۆكی ده‌كه‌وێت و ناوه‌ڕۆكی له ‌بوونیدایه‌.
 دووه‌م، ناوه‌ڕۆك ده‌سته‌یه‌ك خسڵه‌تی نه‌گۆڕ و پێدراو نیه ‌و ئه‌و پڕۆژانه‌یه، که‌‌ مرۆڤ خۆی هه‌ڵیانده‌بژێرێت و به‌ئه‌نجامیان ده‌گه‌یه‌نێت.              
سێیه‌م، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی مرۆڤ به‌بێ ناوه‌ڕۆك په‌یدا ده‌بێت و خۆی ناوه‌ڕۆك بۆ خۆی داده‌هێنێ، ئه‌وا ناته‌واوه ‌و بوونێكی پڕی نیه‌.
چواره‌م، بوونی مرۆڤ ئاگامه‌ندانه‌یه‌، یان مرۆڤ ئاگامه‌ندییه ‌و ئاگامه‌ندانه هه‌وڵی تێگه‌یشتنی بوون ده‌دات و ده‌یه‌وێت خۆی ته‌واو بكات. 
بوو‌نگه‌رایه‌تی ڕادیكاڵانه،‌ بۆچوونه‌ زاڵبوه‌كانی ئه‌ریستۆ و دێكارت ڕه‌تده‌داته‌وه ‌و زه‌مینه‌یه‌كی نوێی فه‌لسه‌فیمان بۆ ئاماده‌ده‌كات. با بزانین له‌ چ ڕوویه‌كه‌وه‌، یان بۆچی بوونگه‌رایه‌تی ڕادیكاڵانه‌یه‌؟
بوونگه‌رایه‌تی له‌ دوو ڕووه‌وه‌ ڕادیكاڵانه‌یه‌،
یه‌كه‌م، له‌ ڕه‌تدانه‌وه‌ی بیروباوه‌ڕه‌ فه‌لسه‌فیه‌كانی له‌پێشتر و له‌ ڕوویه‌كی دیكه‌وه،‌ له‌ پێشخستنی بوون و دواخستنی ناوه‌ڕۆكدا،
دووه‌م، له‌ هه‌ڵگێڕ‌انه‌وه‌ی كۆجیتۆكه‌ی دێكارتدا بۆ "(( من هه‌م،كه‌وابوو من بیر ده‌كه‌مه‌وه ! ))‌"‌.
هه‌ڵگێرانه‌وه‌ی كۆجیتۆكه‌ی دێكارت بۆ ئێمه،‌ هێنده‌ی هه‌ڵگێڕانه‌وه‌ی فه‌لسه‌فه‌ی هیگڵ له‌ لای ماركسه‌وه‌ گرنگ و ڕادیكاڵه‌. دامه‌زراندنی ناوه‌ڕۆكێكی له‌ پێشتر و نه‌گۆڕ بۆ بوونی مرۆڤ، جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌و خاڵه‌ ده‌كات، كه‌ مرۆڤ، وه‌كو هه‌بوویه‌ک‌، پێش هاتنی بۆ ناو جیهان، ناوه‌رۆكی له‌پێشتری له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتێكی ده‌ره‌كییه‌وه ‌بۆ سازكراوه ‌و به‌و ناوه‌ڕۆكه‌ پڕ و له‌پێشتر و پێدراوه‌وه‌ په‌یدا بوه. ده‌سه‌ڵاتی به‌سه‌ر گۆڕانكاری ‌و هه‌ڵبژاردن و ئافراندنی ناوه‌ڕۆكی خۆیدا نیه‌ و به‌ ناچاری ده‌ژی. ناچاره‌كی ڕه‌تدانه‌‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی داهێنان و سه‌ربه‌ستی مرۆڤه‌ و ڕێگه‌نادات مرۆڤ ناوه‌ڕۆكی خۆی ته‌واو بكات و پڕۆژه‌كانی بوونی هه‌ڵبژێرێت.
به‌ پێچه‌وانه‌ی ئه‌م بۆچوونه‌ ئایدیالیسته‌وه،‌ ئێمه‌ له‌و باوه‌ڕه‌داین ناوه‌ڕۆكی مرۆڤ داهێنانه ‌و سه‌ربه‌ستیش پێشمه‌رجێكی زه‌رورییه‌ بۆ بوونی. ئه‌گه‌ر مرۆڤ سه‌ربه‌ست نه‌بێت و پڕۆژه‌كانی بوونی هه‌ڵنه‌بژێرێت ناوه‌ڕۆكی خۆی داناهێنێت. داهێنانی ناوه‌ڕۆكیش له‌و حاڵه‌ته‌دا ڕووده‌دات،كاتێك مرۆڤ به‌بێ ناوه‌ڕۆكێكی له‌پێشتر په‌یدا بێت و به‌ ناته‌واوی‌ بێته‌ جیهانه‌وه‌، تاکو بتوانێت ڕۆلی داهێنه‌رانه‌ی خۆی ببینێت.