بوونگه‌رایی

بوونی مرۆڤ وه‌كو هه‌موو هه‌بوویه‌كی دیكه،‌ بونیادی ئۆنتۆلۆجی و خه‌سڵه‌تی تایبه‌تمه‌ندی خۆی هه‌یه‌‌. ئه‌و تایبه‌تمه‌ندییه‌ی، جیاوازیه‌كی بنه‌ڕه‌تی له‌ نێوان ئه‌م ‌و هه‌بووه‌كاندا په‌یدا ده‌كات.
 تایبه‌تمه‌ندیه‌تی بوونی مرۆڤیش له‌ چه‌ند خاڵێكدا كۆده‌بێته‌وه‌:         
یه‌كه‌م، بوونی مرۆڤ به‌ پێچه‌وانه‌ی هه‌بووه‌كانه‌وه،‌ پێش ناوه‌ڕۆكی ده‌كه‌وێت و ناوه‌ڕۆكی له ‌بوونیدایه‌.
 دووه‌م، ناوه‌ڕۆك ده‌سته‌یه‌ك خسڵه‌تی نه‌گۆڕ و پێدراو نیه ‌و ئه‌و پڕۆژانه‌یه، که‌‌ مرۆڤ خۆی هه‌ڵیانده‌بژێرێت و به‌ئه‌نجامیان ده‌گه‌یه‌نێت.              
سێیه‌م، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی مرۆڤ به‌بێ ناوه‌ڕۆك په‌یدا ده‌بێت و خۆی ناوه‌ڕۆك بۆ خۆی داده‌هێنێ، ئه‌وا ناته‌واوه ‌و بوونێكی پڕی نیه‌.
چواره‌م، بوونی مرۆڤ ئاگامه‌ندانه‌یه‌، یان مرۆڤ ئاگامه‌ندییه ‌و ئاگامه‌ندانه هه‌وڵی تێگه‌یشتنی بوون ده‌دات و ده‌یه‌وێت خۆی ته‌واو بكات. 
بوو‌نگه‌رایه‌تی ڕادیكاڵانه،‌ بۆچوونه‌ زاڵبوه‌كانی ئه‌ریستۆ و دێكارت ڕه‌تده‌داته‌وه ‌و زه‌مینه‌یه‌كی نوێی فه‌لسه‌فیمان بۆ ئاماده‌ده‌كات. با بزانین له‌ چ ڕوویه‌كه‌وه‌، یان بۆچی بوونگه‌رایه‌تی ڕادیكاڵانه‌یه‌؟
بوونگه‌رایه‌تی له‌ دوو ڕووه‌وه‌ ڕادیكاڵانه‌یه‌،
یه‌كه‌م، له‌ ڕه‌تدانه‌وه‌ی بیروباوه‌ڕه‌ فه‌لسه‌فیه‌كانی له‌پێشتر و له‌ ڕوویه‌كی دیكه‌وه،‌ له‌ پێشخستنی بوون و دواخستنی ناوه‌ڕۆكدا،
دووه‌م، له‌ هه‌ڵگێڕ‌انه‌وه‌ی كۆجیتۆكه‌ی دێكارتدا بۆ "(( من هه‌م،كه‌وابوو من بیر ده‌كه‌مه‌وه ! ))‌"‌.
هه‌ڵگێرانه‌وه‌ی كۆجیتۆكه‌ی دێكارت بۆ ئێمه،‌ هێنده‌ی هه‌ڵگێڕانه‌وه‌ی فه‌لسه‌فه‌ی هیگڵ له‌ لای ماركسه‌وه‌ گرنگ و ڕادیكاڵه‌. دامه‌زراندنی ناوه‌ڕۆكێكی له‌ پێشتر و نه‌گۆڕ بۆ بوونی مرۆڤ، جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌و خاڵه‌ ده‌كات، كه‌ مرۆڤ، وه‌كو هه‌بوویه‌ک‌، پێش هاتنی بۆ ناو جیهان، ناوه‌رۆكی له‌پێشتری له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتێكی ده‌ره‌كییه‌وه ‌بۆ سازكراوه ‌و به‌و ناوه‌ڕۆكه‌ پڕ و له‌پێشتر و پێدراوه‌وه‌ په‌یدا بوه. ده‌سه‌ڵاتی به‌سه‌ر گۆڕانكاری ‌و هه‌ڵبژاردن و ئافراندنی ناوه‌ڕۆكی خۆیدا نیه‌ و به‌ ناچاری ده‌ژی. ناچاره‌كی ڕه‌تدانه‌‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی داهێنان و سه‌ربه‌ستی مرۆڤه‌ و ڕێگه‌نادات مرۆڤ ناوه‌ڕۆكی خۆی ته‌واو بكات و پڕۆژه‌كانی بوونی هه‌ڵبژێرێت.
به‌ پێچه‌وانه‌ی ئه‌م بۆچوونه‌ ئایدیالیسته‌وه،‌ ئێمه‌ له‌و باوه‌ڕه‌داین ناوه‌ڕۆكی مرۆڤ داهێنانه ‌و سه‌ربه‌ستیش پێشمه‌رجێكی زه‌رورییه‌ بۆ بوونی. ئه‌گه‌ر مرۆڤ سه‌ربه‌ست نه‌بێت و پڕۆژه‌كانی بوونی هه‌ڵنه‌بژێرێت ناوه‌ڕۆكی خۆی داناهێنێت. داهێنانی ناوه‌ڕۆكیش له‌و حاڵه‌ته‌دا ڕووده‌دات،كاتێك مرۆڤ به‌بێ ناوه‌ڕۆكێكی له‌پێشتر په‌یدا بێت و به‌ ناته‌واوی‌ بێته‌ جیهانه‌وه‌، تاکو بتوانێت ڕۆلی داهێنه‌رانه‌ی خۆی ببینێت.